مقدمه

آيا تا به حال اين سؤال را از خود كرده‌ايد كه “من كيستم؟” “به‌نظر ديگران من چه‌طور آدمي‌ هستم؟” “آيا من واقعاً خودم را دوست دارم؟” “تا چه اندازه با سختي‌هاي زندگي كنار مي‌آيم؟” “چه اندازه نظر ديگران برايم مهم است؟” اين‌ها سؤالاتي است كه افراد اغلب از خود مي‌پرسند. لازمه‌ي جواب دادن به اين سؤال‌ها “خودآگاهي” است. خودآگاهي به اين معني است كه افراد چگونه به خود نگاه مي‌كنند و براساس اين نگاه چه احساسي پيدا مي‌كنند.

     داشتن خودآگاهي قوي بسيار مهم است. به اطرافيان خود دقت كنيد. آيا فردي را مي‌شناسيد كه از خودآگاهي خوبي برخوردار باشد؟ ويژگي‌هاي اين فرد را به‌خاطر آوريد: آيا او فرد محبوبي است؟ آيا دوستاني دارد؟ آيا از تجربه‌هاي خود درس مي‌گيرد؟ آيا فرد مسؤوليت پذيري است؟ آيا … ؟ جواب اين سؤال‌ها و سؤالات مشابه به احتمال زياد، در همه‌ي افرادي كه داراي خودآگاهي قوي هستند “بله” است. حال به افرادي فكر كنيد كه داراي خودآگاهي ضعيفي‌اند: آيا محبوبيت كمي دارند؟ آيا فقط به ناتواني‌هاي خود فكر مي‌كنند؟ آيا بي‌هدف‌اند؟ آيا … ؟ جواب اين سؤالات نيز “بله” است.

نوع خودآگاهي ما، پيش‌بيني كننده‌ي احساس رضايت ما از خودمان و زندگي است و به نظر مي‌رسد، كه احساس رضايت نيازي است كه تقريباً تمام فعاليت‌هاي ما معطوف به آن است؛ اين‌كه مراقب سلامتي خودمان باشيم و با تغذيه، ورزش و نظافت، سلامت خود را تأمين كنيم، اين‌كه سعي كنيم شغلي را به‌دست آوريم كه هم به آن علاقمند باشيم و هم برآورنده نيازهاي روزمره‌امان باشد، اين‌كه به ديگران كمك كنيم، اين‌كه به مسافرت برويم، اين‌كه … نايل شدن به تك‌تك اين هدف‌ها منجر به احساس رضايت ما از خود خواهد شد. احساس راضي نبودن از خود، نشانه‌ايست، كه به فرد هشدار مي‌دهد كه نياز به تغيير دارد. اصلي‌ترين و اساسي‌ترين بخش اين تغيير با كار بر روي خودآگاهي شكل مي‌گيرد. ممكن است اين ذهنيت پيش بيايد كه پس از عمري با خود زيستن، ما قاعدتاً بايد خود را بشناسيم. ولي با كمال تعجب مي‌بينيم كه عده‌ي قليلي به اين مهم نايل آمده‌اند. ما كمتر حاضريم وقتي را صرف اين كنيم كه ببينيم داراي چه خصوصياتي هستيم و به‌ندرت مي‌توانيم به‌طور منظم ارزش‌ها، علايق، چيزهايي كه دوست نداريم، اساس باورهايمان يا سبك‌ زندگي‌مان را تجزيه و تحليل كنيم. ما فقط در تكاپو هستيم كه كارهايي را كه ديروز انجام داديم، امروز كم و بيش تكرار كنيم و به احتمال همين عمل را فردا و روزهاي بعد هم انجام مي‌دهيم.

 تعريف خودآگاهي

به‌نظر شما منظور از خودآگاهي چيست؟

 خودآگاهي يعني آگاهي يافتن و شناخت اجزاي وجود خود؛ شناخت اجزايي همچون خصوصيات ظاهري، احساسات، افكار و باورها، ارزش‌ها، اهداف، گفتگوهاي دروني و نقاط قوت و ضعف خود. به عبارت ساده‌تر، اين‌كه شما از نظرظاهري چه ويژگي‌هايي داريد؟ از نظر عاطفي در چه شرايطي هستيد، آيا معمولاً گوشه‌گير و منزوي هستيد يا شلوغ و پر سر و صدا؟ چگونه به دنيا نگاه مي‌‌‌كنيد؟ چه افكار و باورهايي بر ذهن شما حاكم است؟ چه اهدافي را در زندگي دنبال مي‌كنيد؟ چه نقاط قوت و ضعف و يا چه ويژگي‌هاي مثبت يا منفي داريد؟ بسياري ديگر از اين موارد همگي جزء “خود” شما است. آگاهي يافتن از خود و ويژگي‌هاي آن يك مهارت است؛ و واداشتن خويشتن به نگريستن به خود، اولين قدم جهت آشنايي نزديك با جنبه‌هاي مثبت و منفي خود محسوب مي‌شود.

 اجزاء خودآگاهي

1) شناخت ويژگي‌هاي جسماني و بدني

يكي از عوامل موثر در شناخت خود، شناخت ويژگي‌هاي جسمي و بدني است. براي توجه هرچه بيشتر در آينه‌اي تمام قد به خود نگاه كنيد، آنچه خواهيد ديد ـ خانم يا ‎آقايي خواهد بود با قد…، وزن…، رنگ‌پوست…، مو … و سر و وضعي …، اين‌ها ويژگي‌هايي فيزيكي شما هستند. ويژگي‌هايي كه حتي وقتي ديگران هم به شما نگاه مي‌كنند. آن‌ها را تشخيص مي‌دهند.

در نظر هر يك از ما انسان‌ها، برخي از ويژگي‌هاي ظاهريمان مثبت و برخي ديگر منفي در ديگر است. براي مثال “شما داشتن چشماني آبي را براي خود يك ويژگي مثبت ارزيابي مي‌كنيد، اما از اين كه كمي چاق هستيد احساس خوبي نداريد. علاوه بر اين، برخي از اين ويژگي‌هاي ظاهري قابل تغيير و برخي غير قابل تغيير و برخي ديگر تا حدودي قابل تغيير هستند.

شناخت ويژگي‌هاي ظاهري خود لازمه خودآگاهي است. شما مي‌توانيد با تكيه بر نقاط مثبت خود و با احساس رضايت حاصل از اين نقاط قوت در جهت برطرف نمودن نقاط ضعف خويش اقدام نماييد.

تمرين:

     جدول زير را به منظور آگاهي از چگونگي ويژگي‌هاي ظاهري خود تكميل نماييد.

ويژگي‌ها      قابل تغييرند                تاحدودي قابل تغييرند       غيرقابل تغييرند

1- رنگ چشم           

2- قد                     

3- آرايش مو             

4-                           

5-                           

6-                           

7-                           

8-                           

9-                            

 شناخت توانايي‌ها و مهارت‌هاي خود

1ـ2ـ شناخت نقاط قوت خود

الف) شناخت خصوصيات و ويژگي‌هاي مثبت خود

ب) شناخت توانمندي‌هاي خود

ج) شناخت پيشرفت‌ها و موفقيت‌هاي خود

2-2 شناخت نقاط ضعف

   شناخت نقاط قوت خود

     الف) شناخت خصوصيات و ويژگي‌هاي مثبت خود

     همه ما يك‌سري ويژگي‌ها وخصوصيات خوب داريم. هيچ كس نيست كه هيچ ويژگي خوبي نداشته باشد. برخي از اين ويژگي‌ها براي شما كاملاً آشكار است و برخي ديگر را به خوبي نمي‌شناسيد و بايد آن‌ها را كشف كنيد. خصوصيات و ويژگي‌هاي مثبت زيادي در درون ما وجود دارند كه خودمان آن‌ها را نمي‌شناسيم، اما دوستان‌مان و اطرافيانمان از آن‌ها آگاه‌اند. بنابراين مي‌توانيم با دوستان خود مشورت كرده و با كمك آن‌ها اين ويژگي‌ها را پيدا كنيم. آگاهي داشتن از ويژگي‌هاي مثبت به ما اعتماد به نفس مي‌دهد و كمك مي‌كند تا بتوانيم با خودمان ارتباط خوبي برقرار كنيم.

     ب) شناخت توانمندي‌ها و استعدادهاي خود

     هر كدام از ما استعدادها و توانايي‌هايي زيادي داريم، كه باعث مي‌شود در كارهاي بسياري موفق باشيم. مثلاً بتوانيم روابط اجتماعي خوبي را با ديگران برقرار ‌كنيم، شناگر قابلي باشيم و غيره. اما نبايد فكر كنيم استعداد در يك زمينه‌ي خاص به معناي كامل بودن و بهترين بودن در آن زمينه است. براي مثال نبايد فكر كنيم، كه حتماً بايد مثل يك نقاش بزرگ نقاشي كنيم تا بگوييم نقاشي من خوب است و يا نبايد مثل يك قهرمان شنا باشيم تا فكر كنيم كه در ورزش شنا خوب هستيم.

     با آگاهي يافتن از استعدادهاي خود مي‌توانيم آن‌ها را در درون خود پرورش داده و به توانمندي مشخص و كارآمدي تبديل نماييم. آگاهي داشتن از توانمندي‌هاي خود و پرورش هر چه بهتر آن‌ها به فرد جسارت و قدرت مي‌بخشد و اعتماد به خود و خود باوري را در او افزايش مي‌دهد و منجر به اين مي‌شود كه فرد از خود پنداره مثبتي برخوردار باشد.